Co najmniej kilkanaście razy w tygodniu dostaję od was wiadomości, w których pytacie jak przekonać partnera, mamę, tatę, ciocię czy dziadka, że odpowiednio zbilansowana dieta wegetariańska lub wegańska, którą stosujecie wy i wasze dzieci, jest bezpieczna i nie zagraża ani wam, ani maluchom (starszakom również).
Ja w przekonywaniu nieprzekonanych po pierwsze stawiam na przygotowanie pysznych i prostych wegańskich lub wegetariańskich dań i słodkości, a po drugie na podrzucenie sceptykom garści linków z najnowszymi stanowiskami instytucji dietetycznych, badaniami i zaleceniami. Jak to nie podziała, to już nie wiem co, bo dla mnie to, co mówi nauka jest szalenie ważne i ciężko z tym polemizować. Wiemy jednak z życia, że są i tacy, którym to nie przeszkadza − dziś jednak nie o nich!
Wegetariańska i wegańska ciąża
1. Stanowisko American Dietetic Association, czyli Amerykańskiego Stowarzyszenia Dietetycznego jest najczęściej przytaczanym jeśli chodzi o kwestię bezpieczeństwa diet wegetariańskich w ogóle. Czytamy w nim, że appropriately planned vegetarian diets, including total vegetarian or vegan diets, are healthful, nutritionally adequate, and may provide health benefits in the prevention and treatment of certain diseases. Well-planned vegetarian diets are appropriate for individuals during all stages of the life cycle, including pregnancy, lactation, infancy, childhood, and adolescence, and for athletes, czyli odpowiednio zaplanowane diety wegetariańskie, w tym diety ściśle wegetariańskie, czyli wegańskie, są zdrowe, spełniają zapotrzebowanie żywieniowe i mogą zapewniać korzyści zdrowotne przy zapobieganiu i leczeniu niektórych chorób. Dobrze zaplanowane diety wegetariańskie są odpowiednie dla osób na wszystkich etapach życia, włącznie z okresem ciąży i laktacji, niemowlęctwa, dzieciństwa, dojrzewania, oraz dla sportowców.
An evidence- based review showed that vegetarian diets can be nutritionally adequate in pregnancy and result in positive maternal and infant health outcomes, czyli Analiza oparta na dowodach naukowych wykazała, że diety wegetariańskie mogą spełniać zapotrzebowanie żywieniowe w ciąży i być korzystne zdrowotnie dla matki i noworodka.
Link do stanowiska w języku angielskim znajdziecie tu (2009), a tu tłumaczenie na język polski.
2. Stanowisko Academy of Nutrition and Dietetics z 2016 roku (wcześniej ADA): It is the position of the Academy of Nutrition and Dietetics that appropriately planned vegetarian, including vegan, diets are healthful, nutritionally adequate, and may provide health benefits for the prevention and treatment of certain diseases. These diets are appropriate for all stages of the life cycle, including pregnancy, lactation, infancy, childhood, adolescence, older adulthood, and for athletes.
Link do stanowiska w języku angielskim tutaj.
3. Wegetariańskie i wegańskie diety w trakcie ciąży − przegląd systematyczny. Ukazał się w BJOG (An International Journal of Obstetrics & Gynaecology) w 2015 roku. Całość znajdziecie tu, a we wnioskach autorów czytamy: The evidence on vegan–vegetarian diets in pregnancy is heterogeneous and scant. The lack of randomised studies prevents us from distinguishing the effects of diet from confounding factors. Within these limits, vegan–vegetarian diets may be considered safe in pregnancy, provided that attention is paid to vitamin and trace element requirements oraz (…) the available data support the safety of vegan–vegetarian diets in pregnancy, provided attention is paid to compensating for the nutritional deficiencies (mainly of vitamin B12 and iron). Czyli to, co powyżej − odpowiednio zbilansowane diety wegetariańskie, w tym wegańska, są bezpieczne w czasie ciąży, pod warunkiem zwrócenia szczególnej uwagi na witaminę B12 i żelazo. Przy czym pamiętajmy, że żelazo w ciąży może spadać również kobietom jedzącym mięso, tak więc każda z nas musi w ciąży zadbać o obecność w diecie produktów pełnych żelaza.
I jeszcze linki do blogów specjalistycznych:
Wpis na blogu Iwony Kibil, dietetyczki specjalizującej się w dietach roślinnych, również dla kobiet w ciąży, w okresie laktacji i dla dzieci, odnośnie wegańskiej diety w ciąży. Iwona jest także autorką e-booka „Weganka w ciąży” (2016). „Weganka w ciąży” to praktyczny poradnik, oparty na danych naukowych, przedstawiający wiarygodne źródła dotyczące składników odżywczych najważniejszych w diecie ciężarnej weganki.
Wpis na blogu Nicole Sochacki-Wójcickiej, ginekolożki, „Ciąża u wegetarianek i weganek”: zbilansowana dieta bazująca na roślinach (plant based diet) jest zupełnie BEZPIECZNA w ciąży, a według wielu badań nawet zdrowsza niż dieta zawierająca produkty mięsne.
Mama karmiąca piersią
Oprócz punktu 1 i 2 z wegetariańskiej i wegańskiej ciąży, czyli stanowiska Amerykańskiego Stowarzyszenia Dietetycznego i Amerykańskiej Akademii Dietetyki i Żywienia, gdzie czytamy, że dobrze zaplanowane diety wegetariańskie są odpowiednie dla osób na wszystkich etapach życia, włącznie z okresem ciąży i laktacji, niemowlęctwa, dzieciństwa, dojrzewania, oraz dla sportowców oraz, że praktyka karmienia piersią jest powszechna wśród wegetarianek i należy ją wspierać. Mleko wegetariańskich kobiet ma podobny skład do mleka niewegetarianek i spełnia zapotrzebowanie żywieniowe niemowlęcia, możemy podeprzeć się np. takimi linkami:
1. Artykuł na temat diet wegetariańskich w żywieniu kobiet ciężarnych i karmiących, który ukazał się w 2016 roku w Polskim Merkuriuszu Lekarskim (czasopismo lekarskie, organ Polskiego Towarzystwa Lekarskiego), gdzie czytamy, że badania wskazują, że noworodki matek wegetarianek rodzą się zgodnie z przewidywanym terminem i charakteryzują się odpowiednią masą urodzeniową. U chłopców urodzonych przez wegetarianki obserwuje się wyższe ryzyko wystąpienia spodziectwa. Główna różnica w składzie mleka wegetarianek w porównaniu do mleka niewegetarianek to niższa zawartość kwasu dokozaheksaenowego, a wyższa kwasu linolowego i α-linolenowego. Kwas dokozaheksaenowy to inaczej DHA, które wszystkie kobiety będące w ciąży i karmiące piersią powinny suplementować. Wegetarianki i weganki, ponieważ nie spożywają ryb, podwójną dawkę (ale jeśli kobieta jedząca tradycyjnie spożywa małe ilości ryb, również powinna suplementować większą dawkę DHA).
2. Artykuł Iwony Kibil, dietetyczki, który ukazał się w magazynie Vege (nr 7/8 2016).
3. W artykule o zaleceniach dietetycznych dla wegańskich niemowląt dla Journal of American Dietetic Association z 2001 roku, o którym więcej poniżej, czytamy, że Breast milk composition is similar to that of non-vegetarians except for fat composition, czyli że skład mleka weganek jest podobny do składu mleka niewegetariańskich matek, z wyjątkiem składu tłuszczów.
Wegetariańskie i wegańskie dzieci
Oprócz, jak w punktach powyżej, stanowisk Amerykańskiego Stowarzyszenia Dietetycznego i Amerykańskiej Akademii Dietetyki i Żywienia, w temacie żywienia małych wegetarian i wegan możemy podeprzeć się między innymi takimi badaniami:
1. Wyniki badań Romana Pawlaka, Qin Ding i Marty Sovyanhadi, które możecie znaleźć tu, z 2014 roku, wskazują na to, że u noworodków urodzonych przez kobiety, które unikają w diecie mięsa, mniejsza jest częstość występowania niższej masy urodzeniowej − średnia masa ciała noworodków wegańskich wyniosła 3,54 kg, noworodków wegetariańskich 3,38 kg, a niewegetariańskich 3,32 kg. Ponadto udowodniono, że wegetarianki, a szczególnie weganki, częściej i dłużej karmią swoje dzieci piersią. Oczywiście jest też mowa o ryzyku niedoborów witaminy B12 i żelaza, ale badacze nie widzą w tym problemu − polecają, aby pracownicy służby zdrowia, a więc lekarze i położne, edukowali kobiety, które nie spożywają mięsa i produktów odzwierzęcych, w zakresie odpowiedniej suplementacji, szczególnie witaminy B12.
2. W badaniu Growth of vegetarian children: The Farm Study z 1989 roku wzięło udział ponad 400 wegetariańskich dzieci w wieku od 4 miesięcy do 10 lat. Zbadano wpływ diety wegetariańskiej na wzrost i wagę dzieci, a wyniki odniesiono do siatek centylowych. Parametry dzieci wegetariańskich w większości przypadków znajdowały się pomiędzy 25 a 75 centylem. Średni wzrost i masa ciała dzieci na diecie wegetariańskiej były niższe w odniesieniu do wartości dzieci na diecie tradycyjnej, a największą różnicę wykazano dla dzieci w wieku od 1 do 3 lat, co może mieć częściowo związek z nieregularnością parametrów u dzieci w tym wieku. Dziesięciolatki na diecie wegetariańskiej były o 0,7 cm niższe i o 1,1 kg lżejsze w porównaniu do wartości referencyjnych, ale ich rozwój był adekwatny do wieku.
Link do badania tutaj.
3. W innym badaniu, Growth and development of British vegan children z 1988 roku, badacze wzięli pod uwagę tylko dzieci matek na diecie wegańskiej. Wszystkie niemowlęta były karmione piersią co najmniej do szóstego miesiąca życia, a w większości przypadków do drugiego roku życia. Większość dzieci rosła i rozwijała się prawidłowo, choć miały one zazwyczaj niższy wzrost i były lżejsze od ogółu populacji. Dieta dzieci była na ogół odpowiednia. Kilkoro dzieci miało niższe wartości witaminy B12, natomiast rodzice zdawali sobie sprawę z potrzeby suplementacji na diecie wegańskiej. Stwierdzono, że, pod warunkiem dostatecznej ostrożności, dieta wegańska może wspierać normalny wzrost i rozwój dziecka.
Całe badanie tu.
4. W kolejnym badaniu, z 1997 roku, wzięto pod uwagę tylko wzrost dzieci w wieku 7-11 lat, będących na diecie wegetariańskiej i tradycyjnej. Wykazano, że dzieci wegetariańskie są szczuplejsze, ale i wyższe, w porównaniu do dzieci jedzących mięso. Natomiast wszystkie dzieci znajdowały się mniej więcej w okolicy 50 centyla, niezależnie od rodzaju diety. We wnioskach czytamy, że dzieci, które przestrzegały odpowiednio zbilansowanej diety bezmięsnej rosły co najmniej tak dobrze jak dzieci, które jedzą mięso. Link tu, klik.
5. Stanowisko Ministerstwa Zdrowia w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego żywienia wegetariańskiego u dzieci. Minister Zdrowia, badając sprawę, uzyskał od Instytutu Żywności i Żywienia, Konsultanta Krajowego w dziedzinie pediatrii, Instytutu „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” oraz Rady ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia opinie dotyczące bezpieczeństwa zdrowotnego stosowania diety wegetariańskiej u dzieci i młodzieży. Prawidłowo zbilansowane diety wegetariańskie (np. laktoowowegetariańska) spotkały się z pozytywną oceną lub informacją o braku przeciwwskazań do ich stosowania. Należy przy tym zwrócić uwagę na stanowisko Instytutu Żywności i Żywienia, według którego zarówno dieta tradycyjna jak i wegetariańska, w przypadku niewłaściwego jej zbilansowania, niesie ryzyko niedoborów niektórych składników odżywczych i w konsekwencji złego funkcjonowania organizmu. Co do diety wegańskiej, czytamy, że ze względu na niedostateczną wiedzę odpowiedniego jej zbilansowania, nie jest zalecana w żywieniu zbiorowym − nie ma mowy o dzieciach na diecie wegańskiej.
6. Dieta wegańska u niemowląt i dzieci (Ann Reed Mangels i Virginia Messina), 2001 rok, artykuły ukazały się w Journal of American Dietetic Association. To przeglądy badań dotyczących wzrostu dzieci wegańskich i spożycia przez nie składników odżywczych oraz zalecenia dla rodziców dzieci wegańskich. W obu artykułach czytamy, że: Odpowiednio zaplanowane diety wegańskie mogą zaspokajać zapotrzebowanie niemowląt na składniki odżywcze, Diety wegańskie mogą być zaplanowane tak, aby zawierały odpowiednie składniki odżywcze i wspierały rozwój niemowląt oraz (…) przy odpowiednim doborze produktów żywnościowych, diety wegańskie są odpowiednie dla dzieci w każdym wieku.
Tłumaczenie na język polski tu i tu.
7. W pierwszej połowie 2018 roku, czyli już za chwilę, zostaną opublikowane wyniki badań Małgorzaty Desmond „Skład ciała oraz czynniki ryzyka chorób układu krążenia u polskich dzieci odżywiających się dietą wegańską, wegetariańską oraz tradycyjną”, które prowadzi od 4 lat w Instytucie Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka w ramach pracy doktorskiej w Great Ormond Street Institute of Child Health, University College London. Z badań wynika, że diety roślinne u dzieci wpływają nie tylko na czynniki ryzyka chorób krążenia, ale też na wiele parametrów związanych z ich rozwojem i wzrastaniem. Czekamy na publikację!
Aktualizacja, 8.05.2018 r.: Czy dieta roślinna u dzieci może zmniejszyć ryzyko chorób krążenia w dorosłości? – publikacja Małgorzaty Desmond w Nutrition Reviews, w której czytamy, że postawiliśmy hipotezę, że diety roślinne u dzieci pozytywnie wpływają na wszystkie parametry związane z ryzykiem chorób krążenia w dzieciństwie, przez co mogą zmniejszyć ryzyko chorób krążenia w dorosłości. Link do publikacji tutaj.
To oczywiście nie wszystkie dostępne badania na temat diet wegetariańskich, w tym wegańskiej, kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz niemowląt i starszych dzieci. Co jednak jest najważniejsze, już dawno udowodniono i umieszczono w oficjalnych stanowiskach, że dobrze zbilansowane diety wegetariańskie są odpowiednie dla każdego i nie należy się ich bać. To, co natomiast należy robić, to wspierać rodziny, które zdecydowały się na taki styl życia i żywienia, szczególnie w zakresie prawidłowego planowania diety i suplementacji.
Jeśli ktoś bombarduje was informacjami o zagłodzonych wegetariańskich czy wegańskich niemowlętach, to sprawdźcie czy przypadkiem w tym sensacyjnym doniesieniu nie ma informacji, że dziecko było karmione mlekiem owsianym zamiast mlekiem mamy czy mlekiem modyfikowanym w pierwszym roku życia lub czy nie było karmione samymi surowymi warzywami. To nie jest zbilansowana dieta wegetariańska czy wegańska, tak samo jak zbilansowaną dietą tradycyjną nie jest jedzenie samych parówek.
A dla tych, którzy lubią oglądać, wywiad dietetyczki Darii Łukowskiej z dietetyczką, Iwoną Kibil, specjalizującą się w dietach roślinnych:
Zdjęcie: unsplash.com
